martes, 26 de octubre de 2010

Poema (cadáver exquisito)

CADÁVER EXQUISITO
(Alumnos de 4º de E.S.O. A do I.E.S. O Couto)



En la primavera blanca
De tus senos en flor,
    Despierto en mitad de la noche,
      Se me quiebra el aliento y el alma.

      A través de tus ojos de miel
            Con la imagen del demonio en la mente
Susurrando heridas  y suspiros,
                                                        Veo un mundo hermético
Plagado de pasiones esotéricas
Que funden nuestros deseos
 Al anochecer
Por ese amor no correspondido.

            En la opacidad tranquila de las sombras
Se cruzan las miradas sensuales
  En la noche de inciertas tinieblas
Envueltas en eróticos azahares.
¡Oh amor menoscabado!

Te espero en mi soledad
Con una triste melodía
Y lejos muy lejos
En los anhelos del recuerdo
Oigo un cántico  apasionado y extraño.



------------------------------------------------------------------------------------------------------------


EXQUISITA CARO DATA VERMIBUS
( Translata ex romanico  in latinum. Discipuli 4º  E.S.O. A.  I.E.S. Coutus).



In vere albo
Florentium pectorum
In media nocte insomnis
Halitus almaque franguntur.

Per mellis oculos
Diaboli imagine in mente
Susurrans vulnera suspiraque,
Orbem clausum video
Ignobilium libidinum plenum
Quae in nocte
In umbrarum sedata opacitate
Cupidines nostras conflant.
Non mutui amoris gratia

Conspectus libidinosi
Ultro citroque cursant
In nocte incertarum tenebrarum
Implicati in amatoriis floribus.
Oh amor immminute!

Ego in solitudine mea te spero
Inter maestam melodiam
Et procul, procul
In  memoriae desideriis
Singulare vehemensque carmen audio.




domingo, 24 de octubre de 2010

Primeiras manifestacións de poesía lírica romana

PRIMEIRAS MANIFESTACIÓNS DE POESÍA LÍRICA ROMANA.


Principiamos a exposición do tema facendo unha introducción sobre o concepto de lírica.
Segundo Gilbert Highet, os poemas líricos son cancións. A sùa orixe primeira está nos ritmos de danza, nas melodías populares e nos esquemas verbais de cancións que cada pobo elaborou para si mesmo. Nos nomes de case tódalas especies de lírica podemos percibir o canto ou a danza. Balada (como baile, como ballet) vén de ballare, ‘bailar’.Un sonetto è un ‘sonecito’,un cantarcillo. Oda e himno son simples palabras gregas que queren dicir canciòn. Coro significa ‘danza de ronda’. Salmo e lírica equivalen a ‘música de harpa’. Lírica significa música para lira.
Os gregos adoitaban falar de música “mélica” (de melos ‘canto’, palabra que deu orixe á voz melodía).
A poesía lírica faise máis intensa e complexa cando se desprende da música e da danza. Esa perda acostumase compensar revestíndose dunha rica melodía verbal e adornándose con esquemas sonoros (consonancia ou asonancia) que se mesturan e entrecruzan, producindo unha fascinadora música de vocais e consoantes, e expresándose en frases fermosas que cantan por si soas. A rima desenvolveuse nos últimos tempos da Idade Media.
O único que nos queda da poesía lírica grega e romana son as palabras; e, aínda así, pouco chegou ata os nosos días. Case todo foi destruído ou desapareceu por descoido durante a Idade Escura. Os poemas de Safo están perdidos, salvo uns poucos versos soltos, igualmente case tódolos de Alceo, a meirande parte dos de Píndaro así como os de moitos poetas gregos coñecidos só por algunha cita e dos que unicamente se conserva algunha palabra. En latín temos,entre outros, os catro inapreciables libros de Odas de Horacio, Algúns poemas líricos de Catulo, a obra dalgún poeta de terceira categoría como Sidonio Apolinar e algunha xoia anónima, como a Vigilia de Venus. En total poucos poemas e case todos difíciles de entender.
Grosso modo, podemos dicir que a poesía lírica entre os romanos foi un producto limitado ó ámbito literario, non arraigado no costume social, ideado para ser lido ,non cantado, con predominio da vertente monódica frente a coral (dúas excepcións notables son o Carmen Saeculare de Horacio e o canto das doncelas en honra de Xuno composto por Livio Andronico).
Agora ben, aínda que as obras mencionadas sexan todas elas posteriores ó século III a.C., non podemos pasar por alto a existencia en época preliteraria (s.VII – III a.C.) dalgunhas composicións denominadas carmina nas que inevitablemente se pode rastrexar o espírito lírico.

O CONCEPTO DE CARMINA.

O termo carmina,(plural de carmen), orixinariamente, incluía non só composicións versificadas, senón tamén os oráculos, as máximas morais, as fórmulas máxicas, os preceptos xurídicos, etc. Material moi heteroxéneo en canto ó contido, pero cun certo ritmo na forma , que tiña como finalidade facilitar a súa fixación na memoria. Os carmina son, pois, prosa rítmica con cola equilibrados, rima e aliteración(os cola, singular de colon, son secuencias mètricas nas que cabe recoñecer un esquema recorrente). Neste senso son artísticos . A composición é deliberada e artificial cun propósito determinado: producir un formalismo da lingua mesurado e solemne, adecuado para unha ocasión cerimoniosa.
Sen embargo, non tódolos carmina que coñecemos de época preliteraria son líricos, algúns como os carmina convivalia eran posiblemente composicións de carácter épico - heroico. Outros como os carmina fescennina poden considerarse precedentes da sátira e, como xa indica Tito Lívio, do drama romano. Como líricos pódense estimar o carmen fratrum arvalium, o carmen saliorum e a pregaria a Mars pater. Vexámolos brevemente de xeito individual:



O CARMEN FRATRUM ARVALIUM.

Tamén chamado carmen arvale ( de arvum, campo cultivado ), é o máis antigo.Procede do século VI ou V A.c. Era cantado por un grupo de sacerdotes chamados fratres arvales, que constituían un colexio sacerdotal de doce membros, consagrados á deusa agrícola Dea Dia (Ceres). .No mes de maio celebraban unha procesión polo campo, co obxecto de rogar ós deuses colleitas abundantes.Levaban na procesión unha cabra preñada e cantaban este carmen conservado nun mármol do S. III d.C. Presenta unha lingua moi arcaica, de tal maneira que resultaba inintelixible para os propios romanos da época clásica. Os versos, aínda que desiguais, considéranse saturnios, versos longos compostos por dúas cola. O colon primeira posúe, polo xeral, un ritmo ascendente e o segundo un ritmo descendente.


O CARMEN SALIORUM.

Os salios (saltadores), eran os sacerdotes do deus Marte, encargados do seu culto e da custodia dos anciles ou escudos sagrados. Plutarco, na súa Vida de Numa, conta que os salios deben o seu nome ós saltos que daban cando no mes de marzo levaban en procesión os escudos sagrados polas rúas de Roma, vestidos cunha túnica de púrpura, con longos tahalís de bronce e un casco, de bronce tamén, na cabeza, e facendo resoar os escudos a golpes que lles daban de plano coa folla das súas curtas espadas.
A festa que nos describe Plutarco e que incluía tamén ademais dos saltos de danzas, o canto de himnos, repetíase no mes de outubro. Do seus himnos, a estructura métrica dos cales era descoñecida incluso para Cicerón, a penas se conservan uns poucos fragmentos.


A PREGARIA A MARS PATER.

Para rematar o tema, subliñemos que a pregaria a Mars pater é un interesante documento, que nos foi conservado gracias a unha cita de Catón (De agri cultura. 141). Trátase dun carmen que recitaba o pater familias durante a volta ritual (ambarvalia) que debía dar en primavera á súa posesión agrícola. Nesta pregaria achamos membros de frases rítmicas, asíndeton, trípticos progresivos con -que como sufixo, aliteración e rima ; finalmente liñas e fórmulas que se repiten, relacionándoo todo. En definitiva, as ideas da pregaria vanse desenvolvendo nun movemento rítmico e circular, o que produce unha estructura solidamente trabada.

Manuel Rodríguez Santos

Omnia - Odi et Amo (vídeo musical)

Hor che Seneca e morto, cantiam... - Jaroussky, Vidal (ópera)

O pensamento de Séneca (artigo)

O PENSAMENTO DE SÉNECA: UN SISTEMA VÁLIDO PARA O DÍA DE HOXE.

PINCELADAS SOBRE O PERSONAXE:

O esplendoroso Imperio Romano, nos revoltos primeiros séculos da nosa era, camiña inexorablemente cara á súa destrución, tras abandonar os valores dos seus ancestros. Ante este panorama desolador, érguese a filosofía estoica coa pretensión de ensinar os auténticos valores para evitar a decadencia. Lucio Anneo Séneca, un dos seus máximos representantes, móstrase convencido da importancia da educación filosófica en aras da prosperidade social.

Este personaxe naceu en Córdoba no ano 4 a. C. no seo dunha familia celosa das tradicionais virtudes romanas. Marchou de neno a Roma para educarse. Cumpridos os dezaoito anos, entrou en contacto coa filosofía estudando as distintas correntes: estoicismo, pitagorismo, eclecticismo, etc. Séneca foi unha mente aberta a todo o que fose coñecemento. Considerando o estoicismo a filosofía moral máis adecuada para o seu tempo, inclinouse por ela, se ben fuxiu sempre de todo o que significase dogmatismo.

Tras unha viaxe por Exipto por causas de saúde, retornou a Roma e iniciou a súa andadura política. Neste campo defendeu, de acordo con Platón, a necesidade dun gobernante filósofo educado nos principios éticos para levar a bo porto a cousa pública. Acusado de adulterio por Mesalina, esposa do emperador Claudio, foi desterrado a Córcega, onde permaneceu durante oito longos anos. Morta Mesalina, a nova dona de Claudio, Agripina, confioulle a educación do seu fillo Nerón. Iniciouse entón para Séneca unha etapa de prosperidade.

Os primeiros dez anos do imperio de Nerón foron un modelo de bo goberno. En realidade, quen levou as rendas do poder durante esta etapa foi Séneca. Despois, Nerón foise tornando cada día máis difícil de controlar sumindo a Roma no caos e no terror; por esta razón, Séneca retírase a unha das súas posesións deixando tódolos seus bens ao propio emperador.

Tres anos máis tarde, no 65 d.C., no seu retiro recibe a noticia da súa condena a morte acusado de colaborar na frustrada conspiración de Pisón. Como podía elixir a forma de morrer, mandou que lle abrisen as veas.

A HUMANIDADE EN SÉNECA:

Séneca pertence a esa casta de antigos filósofos que nos trae o espertar da razón sacándonos das nosas ensoñacións; nembargante, a razón de Séneca, máis que unha razón pura é unha razón dulcificada. É unha especie de médico que, burlándose do rigor do pensamento, proporciónanos o remedio para aliviarnos e consolarnos. Séneca é un mediador entre o logos establecido pola filosofía grega e a vida do home humilde. Séneca ofrécenos consolo ante a morte dos seres queridos, ante a enfermidade, ante a perda de riquezas... Tende cara ao home da rúa unha mirada misericordiosa para darlle o que necesita. Así, Séneca vai dalgún xeito a ocupar o posto da Igrexa que aínda non existía; e esa é a razón pola que esta case o ten admitido dentro dela. El é o escritor máis citado polos moralistas. Supón, en certo modo, a entrada da humanidade na razón antiga.



A RESIGNACIÓN:

En ningún estoico aparece tan nitidamente como en Séneca a idea última do estoicismo: a resignación. Pero trátase dunha resignación que intenta eludir a vida mentres chega a morte como se a vida fose esvarando por ela suavemente e sen lamentarse. Ante a morte inevitable, Séneca defende o tempo e a vida; por iso, sempre aconsella unha actividade incesante “para non estar mortos antes de morrer” e unha distribución do tempo ante a morte que está sempre presente levándose cada hora, cada minuto de nós. O noso autor levou ao último extremo na súa vida e na súa morte esta resignación. A morte de Séneca é a morte dun suicida que desaparece sen alterar a natureza en cuxa alteración está o verdadeiro mal. Séneca morreu con elegancia e sen pranto retardando a súa morte o máis posible. El, que sempre loitara co medo á morte, realmente morreu sen temela.

INFLUENCIA E ACTUALIDADE DE SÉNECA:

A actualidade do pensamento de Séneca queda de manifesto nas seguintes verbas de Angel Ganivet: “Cando eu, sendo estudante, lin as obras de Séneca quedei atordado e asombrado, coma quen, perdida a vista e o oído, os recobra repentina e inesperadamente.....” Realmente Séneca exerceu un poderoso influxo sobre os seus contemporáneos e sobre a posteridade como ensaísta filosófico e como poeta. Sen perder de todo o seu enlace cos antigos valores romanos, Séneca desenvolveu unha moralidade orientada máis ben ao inidividuo e a súa interioridade. A esta posición correspóndelle o feito de ter descrito con exactitude os estados da alma humana. Tamén é moderna a súa humanidade, por exemplo, a súa consideración humana do escravo considerado na época como simple obxecto. O cristianismo viu nel un parentesco espiritual e ata un cristián secreto, incluso inventou unha correspondencia epistolar súa co apóstolo S. Paulo.

Tamén é moral a intención das súas traxedias. Estas, destinadas ao recitado, se ben teñen a súa base nos clásicos gregos, foron, nembargante, o antecesor do drama clásico e italiano. Tamén exerceron influxo sobre o drama isabelino e non en poucas ocasións sobre Shakespeare.

Así, pois, a modo de colofón podemos afirmar que Séneca non só é o autor clásico que mellor permite ao home actual tomar contacto co pensamento pagán, senón tamén un personaxe cuxa postura ante o eterno dilema do home fronte á morte segue tendo plena vixencia.


Manuel Rodríguez Santos

As Médulas (fotografía)

http://www.flickr.com/photos/49736498@N06/sets/72157625204375964/

sábado, 23 de octubre de 2010

A Roma dos reis (powerpoint. Andrés Miranda)

A cidade e a casa romana (powerpoint. Diana Yáñez)

Eurídice (poema)

Gluck: Orfeo ed Euridice "Che Faro Senza Euridice?" M. Horne (música)

Ágora (de Alejandro Amenábar) (vídeo)

Hipatia, Amenábar e a Biblioteca de Alexandría (artigo)


HIPATIA, AMENÁBAR E A BIBLIOTECA DE ALEXANDRÍA


           
HIPATIA, O PERSONAXE


Arrastrados polo remuíño mediático da súa estrea, acudimos profesores dos Departamentos de Filosofía, Latín, Xeografía e Historia e Matemáticas a ver Ágora, a última película de Amenábar na que se conta a historia de Hipatia, interpretada pola actriz Rachel Weisz. Se ben o peplum tecnicamente resulta irreprochable -a recreación das rúas de Alexandría, do Faro, da Biblioteca, da Ágora, etc. son extraordinarias- e reflicte igualmente con fidelidade a irracionalidade do fanatismo relixioso, en cambio non son poucos os críticos que afirman que Amenábar basea o argumento nun dos peores materiais que existen sobre a científica, rexéndose por criterios comerciais sen lle importar inventar, ou incluso mentir, con tal de converterse en éxito de taquilla. A modo de exemplo, a película deixa entrever que foi Hipatia a descubridora da teoría heliocéntrica adiantándose a Kepler máis de mil anos, cando non existen probas que avalen semellante feito.
           
            Quen era, pois, Hipatia? Das numerosas fontes consultadas, puiden extraer os seguintes datos referentes á apaixonante  biografía desta  muller:

Naceu en Alexandría –importante cidade de Exipto, nesta época provincia romana- cara ao ano 370 d.C., se ben algúns investigadores falan do 350 ou do 355, e morreu nesta mesma cidade no ano 415. Foi filla do matemático e filósofo Teón de Alexandría, que supervisou a súa educación permitíndolle desenvolver os seus dotes excepcionais ata converterse en astrónoma, física e matemática, algo extremadamente difícil nunha época na que as mulleres non tiñan dereito á educación e as súas vidas transcorrían en “tarefas femininas” dentro dos seus ámbitos familiares.
           
Respecto á súa obra, sabemos por referencias que foi autora de tres traballos: un sobre astronomía, outro sobre filosofía e un terceiro sobre matemáticas. É probable que  colaborase activamente nalgunhas das obras atribuídas ao seu pai. Sabemos igualmente que inventou un aparello para destilar auga, un hidrómetro graduado para medir a densidade dos líquidos e un artefacto para medir o nivel da auga.

En torno ao ano 400 converteuse en directora da escola platónica de Alexandría, polo que foi alcumada como “A Filósofa”. Ás súas clases acudían xentes de toda Europa, África e Asia. Entre os seus alumnos houbo futuros bispos, gobernadores e prefectos imperiais, para moitos dos cales ela exerceu de conselleira. Un dos máis famosos foi Sinesio de Cirene, que co tempo chegaría a ser bispo da Pentápolis. As cartas enviadas por este a Hipatia reflicten a admiración e o respecto  que sentía cara á que fora profesora súa.

Co transcurso do tempo, Alexandría, que durante anos fora exemplo de tolerancia relixiosa, foise facendo cada vez máis critistiá chegando a ser numerosos os grupúsculos de cristiáns fanatizados. Nesta nova situación, os filósofos neoplatónicos non eran ben vistos, e pronto sufriron persecucións. Algúns convertéronse á relixión dominante, pero Hipatia -que fronte ao misticismo optaba pola ciencia, aborrecía a superstición e defendía a tolerancia e a liberdade de pensamento- seguiu a ser pagá malia os consellos do seu amigo Orestes, prefecto romano e alumno seu.

No ano 412 o bispo Cirilo de Alexandría foi nomeado Patriarca, un título de dignidade eclesiástica case equivalente ao do Papa de Roma. Cirilo era un católico exaltado que non toleraba o paganismo. Algúns historiadores cren que este foi o principal responsable da morte de Hipatia, pois crearía un ambiente de odio e fanatismo cara a ela acusándoa de feiticeira e bruxa pagá. O propio Sócrates Escolástico, historiador cristián da época e un dos que aspiraba a unha maior obxectividade  informa que o feito era imputado polo pobo a Cirilo e á Igrexa de Alexandría. Incluso a obra colectiva Reformadores da Igrexa, publicada en 1970 co imprimatur eclesiástico, escribe o seguinte acerca deste santo católico, que figura entre os máis grandes: “Cando menos é moralmente responsable do abxecto asesinato da ilustre pagá Hipatia”.

A morte de Hipatia, -resolta por Amenábar dun xeito menos tráxico e máis poético- foi recollida por Juan de Nikio, bispo de Exipto no século VII, e narra como un grupo de cristiáns “aloucados, impetuosos e violentos” foron na súa busca, golpeárona, espírona, e arrastrárona por toda a cidade ata o templo chamado Cesareo; alí continuaron coa tortura cortándolle a pel con caracolas afiadas ata que morreu. Despois descuartizaron o seu corpo, leváronno a un lugar chamado Cinarón e finalmente  queimárono.

 Hipatia e a súa historia foron esquecidas case por completo. Durante máis de mil anos apenas foi nomeada nun par de volumes. Ata que a súa figura non  foi rescatada e reivindicada pola Ilustración, Hipatia non foi máis que unha nota a pé de páxina. Pola contra -contradicións da historia- Cirilo foi santificado; na actualidade se lle considera doutor da Igrexa e a súa figura é venerada por católicos, ortodoxos e anglicanos.




A BIBLIOTECA


            A queima da Biblioteca de Alexandría, lugar no que Hipatia levaba a cabo as súas investigacións, é unha das escenas máis imponentes de Ágora; Amenábar presenta unha turba inmensa de fundamentalistans cristiás de negro rigoroso -baixo os planos aéreos da cámara semellan auténticas cucarachas que avanzan envoltos nos sons da música de Dario Marianelli-  incendiando os manuscritos desta. Pero, que hai de verdade en todo isto?  Velaquí un breve repaso da historia  da que fora a máis famosa biblioteca da humanidade:

            Alexandría foi fundada, como indica o seu nome,  por Alexandre Magno no ano 332 a.C. e, trala súa morte, Ptolomeo, que fora nomeado sátrapa  do país polo propio fundador da urbe, non tardou en coroarse rei co nome de Ptolomeo Soter. Con este, Alexandría converteuse en capital de Exipto e no lugar máis cosmopolita da súa época.

            Diversos historiadores fálannos dunha cidade de enormes dimensións, con grandes avenidas e monumentos maxestosos; entre eles a tumba do mesmo Alexandre Magno e o Faro -recreado na pelícua- construído por Ptolomeo con máis de 130 metros de altura e considerado como a “sétima marabilla do mundo antigo”.

            Cónstanos  que Ptolomeo foi un rei preocupado polo mundo intelectual, sentindo, ademais de ser historiador, gran atracción pola ciencia; por esta razón concibiu un dos proxectos máis magnánimos de cantos se realizaron na antigüidade, a creación dun museo e dunha biblioteca.

            Foi ideado o museo como lugar de estudo e de experimentación. Tiña dez salas de investigación a modo de facultades e dependencias diversas, como zoolóxico, xardíns, estancias para o estudo anatómico e incluso un observatorio astronómico.
           
A Biblioteca, quizais unha instancia máis do Museo, converteríase no centro de recompilación do maior volume de libros do orbe. Tiveron cabida nela obras de filósofos, científicos, pensadores e eruditos de tódalas ramas do saber.

            Os libros procedían de tódolos recunchos do mundo coñecido. Rolos de papiro procedentes dos máis remotos lugares de oriente e occidente chegaban en barco ao porto de Alexandría onde, tras ser comprados, pasaban a engrosar o catálogo da Biblioteca. Deste xeito en varios séculos chegaron a reunirse case medio millón de libros, polo que é moi posible que Ptolomeo III construíse a finais do século III a.C. xunto ao templo dedicado ao deus Serapis, chamado Serapeo,  unha segunda Biblioteca denominada “Filla” por quedar pequena a primeira.

            Durante a dominación romana, cando Xulio César incendiou a flota exipcia no século I a.C., as chamas alcanzaron a Biblioteca principal queimándose -segundo Tito Livio- uns 40.000 libros. Esta sería reconstruída, se ben a finais do século III d.C. estaría abandonada por mor das sucesivas destrucións sufridas pola cidade.

            A segunda Biblioteca manteríase uns cen anos máis. Cóntase que esta acrecentou o seu volume cando Marco Antonio entregou a Cleopatra cerca de 200.000 rolos procedentes da biblioteca de Pérgamo. Finalmente, e de acordo cun manuscrito do século V, a Biblioteca sería destruída de xeito definitivo no ano 415 ao resultar afectada pola chamas do Serapeo mandado queimar polo antes mencionado Patriarca Cirilo de Alexandría.

Resulta paradóxico que un centro de saber fose devastado  a causa da intolerancia e dos prexuízos relixiosos. Sabemos que a Biblioteca albergaba obras como o Antigo Testamento, que non se perdeu porque había copias gregas feitas na propia Biblioteca. Contaba tamén coas obras de Esquilo, Sófocles e Eurípides. Así, trala súa queima, só puideron recuperarse sete das 123 traxedias escritas por Sófocles. A perda de coñecementos literarios, filosóficos, médicos, matemáticos, xeográficos, astronómicos… foi inconmensurable, xa que nela estaba reunido –parafraseo ao científico Carl Sagan- “por primeira vez de modo serio e sistemático, o coñecemento do mundo”.

Cantos séculos retrocedeu a humanidade o día fatídico, no que o saber das mentes máis praeclaras da historia substanciado en rolos de papiro quedou reducido a cinza? Podo afirmar que moitos, xa que a aniquilación dogmática do espírito crítico foi responsable da longa noite de pedra da Idade Media e de máis dun milenio perdido para o coñecemento. Sírvanos, a modo de reflexión, o feito de que cando a imprenta foi inventada, dez séculos despois, apenas se recolleron en Europa pouco máis de trinta mil libros, os cales non contiñan nin a décima parte do saber atesourado en Alexandría. De se  preservar a Biblioteca, o mundo hoxe, quen o dubida, sería ben distinto. Quizais os homes e as mulleres estariamos na actualidade facendo turismo polas  estrelas.

Manuel Rodríguez Santos











           

Penélope (poema)

Penélope

Chegou a hora xa, Penélope,
de destecer os fíos do sudario nunca rematado.
De desandar, Odiseo,
os océanos infinitos,
os sendeiros de Hades tenebroso.
Chegou a hora de que as ermas mulleres,
as enxendradas na Noite,
concedan unha tregua ás tesoiras funestas
de Atropo insensible.
Chegou a hora para o vástago de Exeo
de desandar os pasos ensanguentados de Minotauro,
enxendro pecaminoso da infiel Pasífae
e do touro branco nado das escumas mariñas,
de acoller no teu leito para sempre
a Ariadna, femia apaixonada e redentora.
Chegou a hora de Clitemestra arrepentida.
Chegou a hora túa, Odiseo errante,
a da   memoria renovada,
a de Circe sedutora.
A ansiada fin dos turbios recantos,
a hora de Ítaca sagrada.
Benaventurada hora do amor e da patria!

                                          (Manuel Rodríguez Santos: Poemario infinito)

Contribución das linguas clásicas ao proxecto lingüístico do I.E.S. O Couto (artigo)

CONTRIBUCIÓN DAS LINGUAS CLÁSICAS AO PROXECTO LINGÚÍSICO DE CENTRO


As linguas clásicas e en especial o latín son a base fundamental do castelán e do galego e de outras como o catalán, o portugués, o francés, o provenzal, o sardo, o italiano, o rumano e o reto-romano (as chamadas linguas romances ou neolatinas). Partindo desta perspectiva non é doado coñecer ben as linguas da nosa comunidade sen ter coñecemento das estructuras lingüísticas do grego e do latín. Nada como coñecer as linguas clásicas para entender a relación entre idiomas da mesma familia.

As linguas e culturas europeas están cimentadas sobre un legado de base greco-romana que non debemos nin podemos esquecer. O valor formativo das linguas clásicas deriva da súa dobre condición de modelos lingüísticos e do feito de ser transmisoras dunha cultura rica e fecunda, antecedente e orixe da civilización europea contemporánea. Non podemos ignorar a grandeza do legado literario, filosófico, científico e artístico do mundo grecolatino así como a súa influencia e aportación ao desenvolvemento da cultura universal.

A lectura dos clásicos constitúe unha experiencia educativa esencial. Gregos e latinos están na base dese legado, desa tradición. Son a esencia mesma do humanismo. Por isto un certo coñecemento do grego e do latín continúan a ser a mellor bagaxe para acadar un mínimo esixible de rigor filolóxico e filosófico.

He aquí algunha das aportacións das linguas clásicas ao Proxecto Lingüístico do Centro:

• A aprendizaxe do grego e do latín constitúen un método moi eficaz de estructuración mental proporcionando estratexias, habilidades e destrezas extrapolables a adquisición xeral do castelán e do galego así como de outras linguas estranxeiras e do coñecemento en xeral. Dende a análise das linguas clásicas, o alumno reparará nas estructuras lingüísticas do castelán e do galego e daquelas que estudie como segunda ou terceira.
• As linguas clásicas permiten profundizar na interpretación das máis diversas terminoloxías científicas e técnicas. Un dos obxectivos do latín e do grego consiste en familiarizar ao alumnado co vocabulario, cos procedementos de formación de léxico e coas estructuras elementais da frase. Tamén lle permitirá coñecer a evolución do vocabulario clásico e vulgar das linguas neolatinas, o que supón unha ferramenta indispensable para a adquisición de novo vocabulario.
• O coñecemento da estructura das linguas grega e latina posibilitan unha mellor comprensión da gramática das linguas europeas de orixe romance e de outras que non procedendo do latín comparten coas linguas clásicas o caráter flexivo. Tamén serve como axuda na aprendizaxe do inglés por proceder unha parte do seu léxico - especialmente o culto - do latín.
• O coñecemento dos procedementos para a formación de palabras a partir de raíces, prefixos e sufixos contribúen a ampliación do vocabulario básico do alumno.
• O coñecemento das etimoloxías latinas e gregas proporciona a comprensión e incorporación dun vocabulario culto e explica o significado do léxico específico de termos científico e técnicos.
• O estudio de latinismos e locucións latinas que se incorporaron directamente ao castelán e ao galego, axudan a coñecer mellor as nosa linguas e a facer un uso apropiado delas.


Tralo exposto podemos concluir que as linguas clásicas e por extensión a materia de cultura clásica, contribúen dun xeito importante á adquisición por parte dos nosos estudiantes da competencia en comunicación lingüística, constituíndo un elemento básico na cohesión idiomática, máxime nunha comunidade como a nosa na que temos o privilexio de contar con dúas linguas oficiais, o castelán e o galego, fillas ambas dunha nai común, o latín.

Manuel Rodríguez Santos

A relixión romana (vídeo. Isidro Freijeiro)

A relixión romana (vídeo. Elisabet Fdez e Laura Pérez)

viernes, 22 de octubre de 2010

Apoloxía do Latín e das Matemáticas

UNA APOLOGÍA DEL LATÍN Y DE LAS MATEMÁTICAS
Por Cheryl Lowe
El latín y la matemática desarrollan la mente en formas en que otras materias no pueden hacerlo.
Muchas personas que se sienten atraídas por la idea de una educación clásica no saben exactamente el porqué, ni comprenden la necesidad del latín, o al menos, por qué se insiste tanto en él. Un poco de latín está bien, pero ¿todos los años? La espinaca es buena, pero ¿todos los días?
Creo que cinco décadas de fruslerías y experimentos han vuelto a los padres cautelosos, y cuando oyen hablar de educación clásica piensan: “Sí, eso es lo que quiero”. Parte del atractivo de la educación clásica es simplemente la palabra “clásica”.
Clásico o clásica es una palabra que tiene interesantes connotaciones: algo que ha soportado el paso del tiempo, lo mejor, algo con forma, estructura y belleza, como una sinfonía o la arquitectura clásica. Cuando se pone de esta forma, todos los padres quieren una educación clásica; ellos quieren lo mejor, la educación que el tiempo ha puesto a prueba, la educación que tiene forma y estructura, disciplina y belleza. Suena bien para los padres que están cansados de las últimas innovaciones que nunca parecen funcionar.
Pero, ¿qué es la educación clásica? Para ser exactos -y debemos serlo- usaremos el significado histórico del término. Esta comprensión de la educación clásica ciertamente puede ser actualizada, pero no puede ser cambiada de manera radical. En la educación clásica, el centro primario de los estudios de lenguaje es una lengua clásica, y el centro primario de los estudios de historia lo constituyen las civilizaciones de Grecia y Roma. Hay dos, y solamente dos, lenguas clásicas: latín y griego. Limitaré mis comentarios al latín.
¿Por qué estudiar lenguas y civilizaciones muertas? En primer lugar, el latín no está muerto. Aún es leído por millones de personas en todas las naciones, y la mayoría de los clásicos latinos aún están en circulación, y muchos nuevos libros como El Grinch que robó la navidad o Winnie the Pooh (1) han sido traducidos al latín. Existen muchas lenguas muertas o en proceso de muerte en este mundo, pero no ha habido lenguas más influyentes en la historia que el latín y el griego. Es verdad que no se usan para la conversación habitual, pero es completamente falso caracterizar el latín y el griego como lenguas muertas. No están muertas: realmente son inmortales.
Sí: el latín ayuda a mejorar las calificaciones del SAT (2). También hace que el aprendizaje del vocabulario moderno sea más fácil. Y es verdad que el latín abunda en los vocabularios técnicos de las ciencias y del derecho. Un estudiante de latín también debería tener un mejor manejo del vocabulario español, al darse cuenta de que todas las palabras principales proceden del latín. Aunque estos beneficios son impresionantes, son pequeños en comparación con el verdadero valor del latín. Existen objetivos más importantes que el latín alcanza mejor que otras asignaturas. La primera es el desarrollo mental, y la segunda, la habilidad lingüística.
El latín desarrolla las facultades intelectuales como ninguna otra materia. Piénselo en términos de aptitud física: un estudiante que es un atleta en comparación con un blandengue. La mente puede ser desarrollada como el cuerpo. ¿Cómo lo hace el latín? La mejor manera de comprender el poder del latín es compararlo con algo que seguramente usted conoce: la matemática.
La matemática es un sistema organizado, lógico y acumulativo. En un estudio acumulativo, cada destreza se construye sobre la anterior; nada puede ser olvidado; todo debe ser recordado. Todos los conocimientos y las habilidades están interrelacionadas. El estudiante continúa construyendo la torre del conocimiento ladrillo a ladrillo, hasta que alcanza el más alto nivel de habilidad y conocimiento.
La matemática comienza con la memorización, el cálculo, las fracciones, los decimales, los porcentajes, y continúa con la resolución de problemas: álgebra, geometría, trigonometría y cálculo. La matemática es difícil porque se construye sin descanso, año tras año, a través de toda la educación del niño. Cualquier habilidad que no haya sido dominada un año hará más difícil el trabajo del año siguiente. No perdona. Tiene que ser dominada. Por eso es que son tan pocos los alumnos que logran un nivel alto en matemática. Estos alumnos alcanzan un cielo de cristal porque la naturaleza acumulativa de la materia sube con ellos.
¿Cómo desarrolla la matemática los poderes de la mente? La matemática forma la mente del estudiante en la exactitud, en el pensamiento lógico, en la resolución de problemas. Es formación, no información. La matemática en verdad educa, transforma, cambia la mente del estudiante para que ésta se vuelva como ella misma: ordenada, lógica, exacta, organizada. El auténtico propósito de la educación, y de todas las materias que llevamos en el colegio, es desarrollar, modelar y transformar la mente y el carácter del estudiante. La naturaleza de la materia transfiere su carácter a la mente del estudiante.
¿Qué hace tan especial a la matemática? La matemática es un lenguaje. Un lenguaje no es realmente una materia. Es algo mucho más básico y fundamental. La astronomía es una materia. La Guerra civil es una materia. Ciencia, historia, literatura, psicología y sociología son materias. Las materias son, por su propia naturaleza, tópicas (3). Es cierto: haya puntos básicos en cualquier materia, e idealmente se enseñan en una forma tan acumulativa como sea posible. Si a un estudiante no le va bien en historia universal un año, sin embargo, puede ponerse al día y salir bien el año siguiente en historia americana. Si se duerme durante la lección de la estructura de las células, puede despertar y sacar una ‘A’ en la clasificación de las plantas. Si no lee Hamlet, puede leer Macbeth. Las materias no son tan exigentes como los lenguajes, y por ello no producen estudiantes con las mismas facultades intelectuales.
Ahora bien, ¿qué tenemos en el lado del lenguaje en el currículo que sea comparable a ese balance de rigor, desafío, acumulación y formación que proporciona la matemática? Sin el latín, la respuesta es ‘nada’.
La matemática es importante, pero es secundaria en comparación con la habilidad lingüística. De hecho, la matemática depende de la habilidad lingüística. El maestro de matemática enseña los conceptos con palabras, y los símbolos matemáticos se usan en lugar de palabras, de manera que pueden ser manejados más fácilmente en el papel. Una persona verdaderamente educada puede ser bastante mala en matemática, porque las habilidades lingüísticas son todavía el distintivo del hombre educado: alguien que puede hablar y escribir con claridad y que domina su lengua nativa.
El latín proporciona este componente que falta en la educación moderna: el entrenamiento sistemático del lenguaje, comparable a la matemática en el otro lado del currículo. En casi todo lo que he dicho sobre la matemática, puede poner usted latín, pero no inglés, ciencias o historia.
¿Por que no inglés? ¿Por qué no la gramática inglesa? (4) El inglés no es una lengua clásica; no tiene la estructura ni la forma, la lógica y las reglas. Sería como estudiar arquitectura moderna o música pop, en lugar de arquitectura clásica o música clásica. El inglés no sigue [tan estrictamente] las reglas. Los romanos eran disciplinados, y su lengua marchaba en columnas, línea tras línea de soldados. El inglés es relajado y suelto, cambia y se curva donde se necesario para adaptarse a nuestro capricho. Nosotros (5) somos independientes, amantes de la libertad, y nuestra lengua lo muestra. Las lenguas reflejan la cultura de la gente que las habla. La lengua influye en el carácter de la gente de una nación, y viceversa.
Por otra parte, los estudiantes pasan un tiempo difícil estudiando su propia lengua, que ya saben por instinto. Los estudiantes han crecido con su lengua. La dan por conocida; se aburren cuando la estudian. Son increíblemente reacios a analizarla porque pueden de hecho usarla de forma práctica. Además de eso, la gramática inglesa es abstracta, mientras que la latina es concreta (6). En latín, uno sabe cuál es el objeto directo porque la palabra está en caso acusativo. En inglés, uno tiene que descubrirlo a través del contexto. Al enseñar una lengua que es muy distinta del inglés, el alumno, por primera vez, realmente empieza a descubrir cómo funciona su propia lengua. Su propia lengua cobra vida.
¿Y qué hay de las demás lenguas modernas? Al igual que el inglés, no son clásicas. Carecen de la estructura, la forma y el orden lógico de las lenguas clásicas (7). Las lenguas clásicas -latín y griego- son tan diferentes de las lenguas modernas que parecen totalmente extrañas a los alumnos. Éstas les abren un mundo totalmente nuevo y les dan la capacidad de pensar sobre el lenguaje: una tarea muy difícil, ya que los estudiantes usan su lengua de manera natural. El método indirecto de instrucción comienza de la mejor forma con las lenguas. Estudiar otra lengua, una lengua clásica, hace que la propia cobre vida. Permite al alumno comparar y contrastar, ver la función de cada parte del discurso y su papel en el lenguaje. Es como ponerse anteojos para ver en tercera dimensión.
El latín desarrolla y aumenta la capacidad de la mente en un grado mucho mayor que la matemática, y balancea el currículo. El estudio del latín es una educación completa porque desarrolla las facultades intelectuales de la mente al mismo tiempo que desarrolla la capacidad para utilizar bien la lengua propia en una forma mucho más eficaz que estudiando su gramática, y de esta forma logra simultáneamente las dos metas más importantes de la educación .
El latín, como la matemática, da al alumno la experiencia de estudiar una materia a un nivel de maestría. Esto es lo que falta en la educación moderna. Tratamos de enseñar de todo, y cubrimos demasiadas materias de manera superficial. El estudiante está siempre en la superficie, siempre es un principiante. Siempre está engullendo un montón de datos inconexos. Pocas oportunidades se dan de usar habilidades intelectuales de orden superior cuando uno es un simple novato. Es solamente cuando el alumno ha estudiado una materia lo suficiente como para tener profundidad cuando su mente puede ser exigida y desafiada con metas de orden superior. El latín y la matemática dan al estudiante la experiencia de estudiar una materia de manera sistemática, hasta alcanzar un grado de maestría, por un largo período. Esta es una clave para el desarrollo mental y del carácter, y es la experiencia académica más valiosa que un niño puede tener en el colegio.
¿Qué se necesita para llegar a la cima del monte? ¿No es necesaria, acaso, una inteligencia superior? No; se requiere perseverancia, trabajo duro, fuerza de voluntad, coraje. Se necesita un plan, una actitud de nunca darse por vencido, ingenio, flexibilidad y preparación. El proceso educativo es como el deporte: el maestro es el entrenador que puede llevar al estudiante hasta la cima, al summum de su habilidad, y prepararlo para la vida. El latín lleva al estudiante a la cima del monte Parnaso, para ver desde allí las verdes praderas donde jugaba de niño, y le pide que recuerde qué poco sabía cuando creía que lo sabía todo. Le dice: “ya que lo has hecho una vez, puedes superar cualquier reto que encuentres en la vida”.



Notas del traductor:
(1) También Harry Potter se ha sido traducido al latín.
(2) SAT: Scholastic Achievement Test.
(3) Es decir: relativas a un lugar.
(4) Lo que la autora dice del inglés, puede también decirse, mutatis mutandis, del castellano.
(5) Es decir, los estadounidenses.
(6) No está claro aquí qué significa que un sistema gramatical sea más "abstracto" que otro.
(7) Todo sistema gramatical implica una estructura, un orden, unas reglas. Puede ser, como afirma la autora, que las lenguas clásicas tengan gramáticas más complejas.

*Traducido del inglés por Moris Polanco. Fuente: The Classical Teacher, Memoria Press, 2006, pp. 8-9.