Primeiras manifestacións de poesía lírica romana

PRIMEIRAS MANIFESTACIÓNS DE POESÍA LÍRICA ROMANA.


Principiamos a exposición do tema facendo unha introducción sobre o concepto de lírica.
Segundo Gilbert Highet, os poemas líricos son cancións. A sùa orixe primeira está nos ritmos de danza, nas melodías populares e nos esquemas verbais de cancións que cada pobo elaborou para si mesmo. Nos nomes de case tódalas especies de lírica podemos percibir o canto ou a danza. Balada (como baile, como ballet) vén de ballare, ‘bailar’.Un sonetto è un ‘sonecito’,un cantarcillo. Oda e himno son simples palabras gregas que queren dicir canciòn. Coro significa ‘danza de ronda’. Salmo e lírica equivalen a ‘música de harpa’. Lírica significa música para lira.
Os gregos adoitaban falar de música “mélica” (de melos ‘canto’, palabra que deu orixe á voz melodía).
A poesía lírica faise máis intensa e complexa cando se desprende da música e da danza. Esa perda acostumase compensar revestíndose dunha rica melodía verbal e adornándose con esquemas sonoros (consonancia ou asonancia) que se mesturan e entrecruzan, producindo unha fascinadora música de vocais e consoantes, e expresándose en frases fermosas que cantan por si soas. A rima desenvolveuse nos últimos tempos da Idade Media.
O único que nos queda da poesía lírica grega e romana son as palabras; e, aínda así, pouco chegou ata os nosos días. Case todo foi destruído ou desapareceu por descoido durante a Idade Escura. Os poemas de Safo están perdidos, salvo uns poucos versos soltos, igualmente case tódolos de Alceo, a meirande parte dos de Píndaro así como os de moitos poetas gregos coñecidos só por algunha cita e dos que unicamente se conserva algunha palabra. En latín temos,entre outros, os catro inapreciables libros de Odas de Horacio, Algúns poemas líricos de Catulo, a obra dalgún poeta de terceira categoría como Sidonio Apolinar e algunha xoia anónima, como a Vigilia de Venus. En total poucos poemas e case todos difíciles de entender.
Grosso modo, podemos dicir que a poesía lírica entre os romanos foi un producto limitado ó ámbito literario, non arraigado no costume social, ideado para ser lido ,non cantado, con predominio da vertente monódica frente a coral (dúas excepcións notables son o Carmen Saeculare de Horacio e o canto das doncelas en honra de Xuno composto por Livio Andronico).
Agora ben, aínda que as obras mencionadas sexan todas elas posteriores ó século III a.C., non podemos pasar por alto a existencia en época preliteraria (s.VII – III a.C.) dalgunhas composicións denominadas carmina nas que inevitablemente se pode rastrexar o espírito lírico.

O CONCEPTO DE CARMINA.

O termo carmina,(plural de carmen), orixinariamente, incluía non só composicións versificadas, senón tamén os oráculos, as máximas morais, as fórmulas máxicas, os preceptos xurídicos, etc. Material moi heteroxéneo en canto ó contido, pero cun certo ritmo na forma , que tiña como finalidade facilitar a súa fixación na memoria. Os carmina son, pois, prosa rítmica con cola equilibrados, rima e aliteración(os cola, singular de colon, son secuencias mètricas nas que cabe recoñecer un esquema recorrente). Neste senso son artísticos . A composición é deliberada e artificial cun propósito determinado: producir un formalismo da lingua mesurado e solemne, adecuado para unha ocasión cerimoniosa.
Sen embargo, non tódolos carmina que coñecemos de época preliteraria son líricos, algúns como os carmina convivalia eran posiblemente composicións de carácter épico - heroico. Outros como os carmina fescennina poden considerarse precedentes da sátira e, como xa indica Tito Lívio, do drama romano. Como líricos pódense estimar o carmen fratrum arvalium, o carmen saliorum e a pregaria a Mars pater. Vexámolos brevemente de xeito individual:



O CARMEN FRATRUM ARVALIUM.

Tamén chamado carmen arvale ( de arvum, campo cultivado ), é o máis antigo.Procede do século VI ou V A.c. Era cantado por un grupo de sacerdotes chamados fratres arvales, que constituían un colexio sacerdotal de doce membros, consagrados á deusa agrícola Dea Dia (Ceres). .No mes de maio celebraban unha procesión polo campo, co obxecto de rogar ós deuses colleitas abundantes.Levaban na procesión unha cabra preñada e cantaban este carmen conservado nun mármol do S. III d.C. Presenta unha lingua moi arcaica, de tal maneira que resultaba inintelixible para os propios romanos da época clásica. Os versos, aínda que desiguais, considéranse saturnios, versos longos compostos por dúas cola. O colon primeira posúe, polo xeral, un ritmo ascendente e o segundo un ritmo descendente.


O CARMEN SALIORUM.

Os salios (saltadores), eran os sacerdotes do deus Marte, encargados do seu culto e da custodia dos anciles ou escudos sagrados. Plutarco, na súa Vida de Numa, conta que os salios deben o seu nome ós saltos que daban cando no mes de marzo levaban en procesión os escudos sagrados polas rúas de Roma, vestidos cunha túnica de púrpura, con longos tahalís de bronce e un casco, de bronce tamén, na cabeza, e facendo resoar os escudos a golpes que lles daban de plano coa folla das súas curtas espadas.
A festa que nos describe Plutarco e que incluía tamén ademais dos saltos de danzas, o canto de himnos, repetíase no mes de outubro. Do seus himnos, a estructura métrica dos cales era descoñecida incluso para Cicerón, a penas se conservan uns poucos fragmentos.


A PREGARIA A MARS PATER.

Para rematar o tema, subliñemos que a pregaria a Mars pater é un interesante documento, que nos foi conservado gracias a unha cita de Catón (De agri cultura. 141). Trátase dun carmen que recitaba o pater familias durante a volta ritual (ambarvalia) que debía dar en primavera á súa posesión agrícola. Nesta pregaria achamos membros de frases rítmicas, asíndeton, trípticos progresivos con -que como sufixo, aliteración e rima ; finalmente liñas e fórmulas que se repiten, relacionándoo todo. En definitiva, as ideas da pregaria vanse desenvolvendo nun movemento rítmico e circular, o que produce unha estructura solidamente trabada.

Manuel Rodríguez Santos